ኤርትራ ኣብ ኣፍደገ ታሪኻዊ ለውጢ ደው ኢላ ኣላ። ካብ ምልኪ ናብ ዲሞክራሲ ምስግጋር ኣብ እንጽበየሉ ዘለና እዋን፡ መሰረታዊ መትከላት ዲሞክራሲ ምርዳእን ምሕቋፍን ወሳኒ እዩ። እዞም መትከላት እዚኣቶም መሰረት ፍትሓውን ነጻን ሕብረተሰብ ኮይኖም፡ ዝሓሸ መጻኢ ንምህናጽ ፍኖተ-ካርታ ዝህቡ እዮም። እዚ ጽሑፍ ብሎግ፡ ቀንዲ መትከላት ዲሞክራስን ኣገዳስነቶምን ብምጉላሕ ኣብ መንጎ ዝተፈላለዩ ማሕበረሰባትና ስጉምቲ ንምሕባርን ንምልዕዓልን ዝዓለመ እዩ።
- ልዕልና ሕጊ መሰረት ፍትሒ
ልዕልነት ሕጊ እምነ ኩርናዕ ዲሞክራሲ ኮይኑ፡ ሰበስልጣን መንግስቲ ሓዊሱ ኩሉ ሰብ ኣብ ትሕቲ ሕጊ ከም ዝግዛእ ዘረጋግጽ እዩ። ኣብ ዲሞክራስያዊ ሕብረተሰብ ሕግታት ኣብ ኩሉ ውልቀ ሰባት ብማዕረን ፍትሓውን ተግባራዊ ኮይኖም ስልጣን ብዘይግቡእ ምጥቃም ዝከላኸልን መሰል ዜጋታት ዝሕሉን እዩ። ንኤርትራ ልዕልነት ሕጊ ምቕባል ማለት ኣብ ልዕሊ ኢደወነናዊ ውሳኔታት ፍትሒ ዝሰዓረሉ ሕጋዊ ቅርጺ ምምስራት፣ ልዕሊ ሕጊ ዝኾነ ሰብ ከምዘይህሉ ምርግጋጽ ማለት እዩ።
ምትብባዕ ብተግባር፡ መራሕቲ ማሕበረሰብ ንዜጋታት ብዛዕባ ሕጋዊ መሰላቶምን ኣገዳስነት ምኽባር ሕግን ንምምሃር ዓውደ መጽናዕትታት ከዳልዉ ይኽእሉ። ብዛዕባ ሕጋዊ ንቕሓት ምፍጣር ውልቀሰባት ተሓታትነትን ፍትሕን ንኽጠልቡ ሓይሊ ንኽህልዎም ይሕግዝ።
2. ምፍልላይ ስልጣን ንምክልኻል ብዘይግቡእ ምጥቃም ስልጣን፣
ዲሞክራሲ ኣብ ምፍልላይ ስልጣን ይስስን፣ መንግስቲ ኣብ ፍሉያት ጨናፍር ይኸፍሎ፣ ማለት ፈጻሚ፣ ሓጋጊን ፍርድን እዩ። እዚ ምክፍፋል እዚ ስልጣን ኣብ ሓደ ኣካል ንኸይትእከብ ይኽልክል፣ ስርዓት ምቁጽጻርን ሚዛንን የዕቢ። ንኤርትራ፡ ዝተፈለየ ስልጣን ዘለዎ መንግስቲ ምምስራት፡ ነፍሲ ወከፍ ጨንፈር ብናጻ ከም ዝሰርሕ ዘረጋግጽ ኮይኑ፡ ካልእ ምልካዊ ስርዓት ከይለዓል ይከላኸል።
ምትብባዕ ብተግባር፡- ሲቪላዊ ማሕበራት ንተራን ሓላፍነትን ነፍሲ ወከፍ ጨንፈር መንግስቲ ብንጹር ዝገልጽ ቅዋማዊ ጽገናታት ክጣበቓ ይኽእላ እየን። ኣብ ውሽጢ እዞም ጨናፍር ግሉጽነትን ተሓታትነትን ምድንፋዕ ንጥዑይ ዲሞክራሲ ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ።
- ነጻን ፍትሓውን መረጻ ብመንገዲ ድምጺ ህዝቢ፣
ነጻን ፍትሓውን ምርጫ፡ ዜጋታት ብስሩዕን ግሉጽን ዘይሻራዊን መስርሕ ድምጺ መራሕቶም ክመርጹ ዘኽእሎም፡ ህይወት ደሞክራሲ እዩ። ምርጫ ንህዝቢ ስልጣን ይህብ፣ ሰበስልጣን መንግስቲ ንመራጽቲ ተሓተትቲ ምዃኖም የረጋግጽ። ንኤርትራ ናጻን ፍትሓውን መረጻ ምሕቋፍ ማለት ናይ ነፍሲ ወከፍ ዜጋ ድምጺ ዝቑጸረሉን መራሕቲ ብሓቂ ንህዝባዊ ድሌት ዝውክሉሉን ስርዓት ምፍጣር ማለት እዩ።
ምትብባዕ ብተግባር፡- መሰረታዊ ምንቅስቓሳት ኣብ ትምህርቲ መራጽቲ ከተኩሩ ይኽእሉ፡ ዜጋታት ናይ ምድማጽ መሰሎምን መስርሕ ምርጫን ከምዝርድኡ ምርግጋጽ። ኣብ ምርጫ ንጡፍ ተሳትፎ ምትብባዕ ዲሞክራስያዊ ምሕደራ የሐይል።
- ምክልኻል ሰብኣዊ መሰላት ካብ ምሕላው ውልቃዊ ናጽነታት ትነቅል፣
ሰብኣዊ መሰላት መሰረት ደሞክራሲ ኮይኑ፡ ንውልቃዊ ናጽነት ከም ናጽነት ምዝራብ፡ ምትእኽኻብን ሃይማኖትን ዘውሕስ እዩ። ኣብ ዲሞክራስያዊት ኤርትራ፡ ምሕላው ሰብኣዊ መሰላት ማለት፡ ነፍሲ ወከፍ ውልቀ-ሰብ ብናጽነት ሓሳቡ ዝገልጽ፡ እምነቱ ዝለማመደሉ፡ ብዘይ ፍርሒ ስደት ዝእከበሉ ሃዋህው ምፍጣር ማለት እዩ።
ምትብባዕ ብተግባር፦ ትካላት ሰብኣዊ መሰላት ንሓለዋ መሰረታዊ መሰላት ብምጉስጓስ ግህሰት ክስነዳን ክሕብራን ይኽእላ እየን። ማሕበረሰባዊ መድረኻትን ዘተን ንቕሓት ንምዕባይን ባህሊ ምኽባር ሰብኣዊ መሰላት ንምድንፋዕን ክሕግዙ ይኽእሉ።
- ተሳትፎ ዜጋታት ጽምዶን ምሕያልን፣
ንጡፍ ተሳትፎ ዜጋታት ንዝስስን ዲሞክራሲ ኣገዳሲ እዩ። ኣብ ፖለቲካዊ መስርሕ ምውፋር፣ ኣብ ህዝባዊ ዘተ ኣበርክቶ ምግባር፣ ኣብ ዜግነታዊ ህይወት ምስታፍ ዘጠቓልል እዩ። ንኤርትራ፡ ተሳትፎ ዜጋታት ምዕባይ ማለት፡ ውልቀሰባት ንመጻኢኦም ኣብ ምቕራጽ ንጡፍ ተራ ክጻወቱ ምሕያልን ንመራሕቶም ኣብ ምሕታት ማለት እዩ።
ምትብባዕ ብተግባር፡ ማሕበረሰባዊ ጉጅለታትን ዘይመንግስታዊ ትካላትን፡ ዜጋታት ርእይቶኦም ከስምዑን ኣብ መስርሕ ውሳነ ንኽዋፈሩን ዘተባብዕ ኣኼባታት ኣዳራሽ ከተማ፡ ህዝባዊ ክትዓት፡ ከምኡ’ውን ዓውደ መጽናዕትታት ከመቻችኡ ይኽእሉ። ወለንታዊ ስራሕን ዜግነታዊ ጽምዶን ምድንፋዕ ንዲሞክራስያዊ ጨርቂ ሕብረተሰብ የሐይል።
መደምደምታ፣
ኤርትራ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ኣብ እትዳለወሉ ዘላ እዋን፡ መትከላት ዲሞክራሲ ምሕቋፍ ልዕሊ ኩሉ እዩ። እዞም መትከላት እዚኦም- ልዕልና ሕጊ፡ ምፍልላይ ስልጣን፡ ናጻን ፍትሓውን ምርጫ፡ ምክልኻል ሰብኣዊ መሰላትን ተሳትፎ ዜጋታትን- ኣብስትራክት ኣምር ጥራይ ኣይኮኑን፤ ፍትሓውን ፍትሓውን ብልጽግናን ሕብረተሰብ ንምህናጽ ዝውሰዱ ተግባራዊ ስጉምትታት እዮም። ንዝተፈላለዩ ማሕበረሰባትና ብምሕባርን ብምንቕቓሕን፡ ብሓባር ንኤርትራ ዝበርሀን ደሞክራስያዊን መጻኢ ክንሰርሕ ንኽእል።
ብሓባር ነዞም መትከላት እዚኣቶም ቃል ንእቶ፡ ንነብስናን ንጎረባብትናን ነስተምህር፡ ነባሪ ደሞክራስያዊ ለውጢ መንገዲ ዝጸርግ ጭቡጥ ስጉምትታት ንውሰድ። ጉዕዞ ናብ ዲሞክራሲ በዳሂ እኳ እንተኾነ ብሓድነትን ቆራጽነትን ሓባራዊ ራእይን ግን ንኤርትራ ዝሓሸ መጻኢ ክንበጽሕ ንኽእል ኢና።
